Ruch zapisany w ciele

 

Fragmenty artykułu Katarzyny Burdy, Newsweek 1/2024.

(…) ruch jest w mózgu jednym z najtrwalszych wspomnień. To tak zwana pamięć ruchowa, zwana też pamięcią mięśniową – kluczowa nie tylko dla sportowców, ale i dla każdego, kto przyswaja sobie aktywność fizyczną – jazdę na nartach, żonglerkę czy skomplikowane kroki tanga. Okazuje się, że dzięki badaniom pamięci ruchowej można tę naukę znacznie przyspieszyć.

O tym, że nową umiejętność można wyćwiczyć przez wielokrotne powtarzanie, wie każdy, kto uczył się kiedyś jeździć na rowerze czy choćby grać na pianinie. Jednak (…) ćwiczenia w nieskończoność nie mają sensu. Aby mózg sprawnie zarejestrował nową umiejętność ruchową, trzeba dać mu trochę czasu pomiędzy ćwiczeniami.

(…) w czasie przerw mózg błyskawicznie przetwarza ruch (…) sprawiając, że każde kolejne powtórzenie wypadało lepiej niż wtedy, gdy nie było przerw. (…) przerwy były kluczowe dla sprawnego zapamiętywania nowego ruchu, co oznacza, że odpoczynek w trakcie nauki ruchu jest niezbędny, aby ruch zapisał się na trwałe w pamięci.

W MÓZGU CZY W CIELE?
(…) pamięć ruchowa zakodowana jest nie w naszym ciele, ale w mózgu, choć do niedawna podejrzewano, że to mięśnie mają jakąś tajemniczą umiejętność zapamiętywania ruchu. – Bardzo łatwo odnieść wrażenie, że pamięć ruchowa jest rodzajem pamięci zakodowanej w mięśniach, bo wydaje się, że wyuczone ruchy są automatyczne, kompletnie niezależne od świadomości – mówi dr Krzysztof Zimmer, specjalista medycyny sportowej ze Szpitala Uniwersyteckiego we Wrocławiu.
To dlatego, że w mięśniach znajdują się receptory neuronów czuciowych, które nieustannie wysyłają do mózgu – a konkretnie struktury zwanej móżdżkiem – informacje o tym, w jakiej pozycji znajduje się ciało. Na podstawie tych informacji, przesyłanych przez nerwy, mózg wytwarza pamięć konkretnych ruchów.

Te informacje są zapisywane w mózgu naprawdę na całe życie, (…) dzieje się tak dlatego, że informacje motoryczne zapisują się w mózgu w inny sposób i w innych rejonach niż reszta wiedzy i wspomnień. – Umiejętności jazdy na rowerze czy tańca zapisywane są w pamięci zwanej proceduralną, a zwykłe wspomnienia czy wiedza w pamięci deklaratywnej.

(…) pamięć proceduralna zazwyczaj wychodzi bez szwanku z różnych fizycznych urazów czaszki – jest położona głębiej i dzięki temu bezpieczniejsza. (…) możliwe też, że w tych głębszych strukturach mózgu tworzy się mniej nowych neuronów i połączeń między nimi w dorosłym życiu. (…) aby nowa umiejętność została zapisana w tej pamięci, potrzeba jest wielu powtórzeń danego ruchu. Dzięki nim w mózgu tworzą się schematy, które przechowywane są przez całe życie i można je odtworzyć w dowolnym momencie, nawet po długim czasie.

– Wytrenowani sportowcy łatwiej wypracowują ponownie zdolność danego ruchu po kontuzji niż osoby, które wcześniej nie trenowały – mówi dr Zimmer. Dzieje się tak nie dlatego, że mają silniejsze mięśnie, ale dlatego, że w ich centralnym układzie nerwowym przechowywany jest już pewien schemat ruchowy, który sprawia, że informacje z mózgu do mięśni płyną szybciej i sprawniej.
Pamięć ruchowa jest też plastyczna, co wykorzystują lekarze przywracający sprawność osobom po urazach.

PAMIĘĆ SPORTOWCA
(…) sprawna pamięć ruchowa jest uwarunkowana genetycznie. (…) choć naukowcy nie potrafią jeszcze wskazać konkretnych genów, które mogą za to odpowiadać.
Posiadanie takiej predyspozycji jest szczególnie ważne dla zawodowych sportowców. – Ten rodzaj pamięci może zadecydować o wyniku danego zawodnika – mówi dr Zimmer. Dlatego największe sukcesy osiągają nie osoby, które przeszły najbardziej morderczy trening, ale te, które mają największą łatwość odtwarzania schematu ruchowego, najmniej zależną od myślenia czy woli.

(…) – w czasie wieloletniego treningu wszyscy tenisiści uczą się technik prawidłowego, efektywnego serwisu, wszyscy mają to świetnie wypracowane. Ale na zawodach wygrywa ten, kto ma najlepszą pamięć ruchową, czyli potrafi serwować w sposób najbardziej automatyczny. Jeśli włącza się myślenie, analizowanie, to szybkość i efektywność serwisu natychmiast spada – opowiada dr Zimmer.

Niestety, czasami pamięć ruchowa potrafi być ogromną przeszkodą w treningu. – Znamy zjawisko pamięci urazu, które pojawia się po poważnych kontuzjach – opowiada dr Zimmer. W mózgu zapisują się nie tylko informacje dotyczące ruchu, ale także traumy, którą ten ruch spowodował. Dlatego po urazie bardzo silna jest tendencja do unikania tego właśnie gestu, skoku, ustawienia kończyny, które spowodowało ból i uszkodzenie.

Człowiek czuje wtedy ogromną blokadę przed ponownym wykonaniem tego samego ruchu, która uniemożliwia np. uprawianie sportu. – W takich sytuacjach potrzebna jest nie tylko odbudowa mięśni po urazie, ale również trening mentalny. Na nim zawodnik uczy się świadomego omijania ruchu, który spowodował traumę. – W trakcie terapii próbujemy zastąpić go innym ruchem, który zostanie zapisany w pamięci ruchowej. Jeżeli to się nie uda, sportowiec może już nigdy nie odzyskać sprawności – mówi dr Zimmer.